واحــــــد هــوا فضـــا سپاه پاسداران

سابقه تشکیل رسمی نیروی هوایی سپاه (نهسا) مانند دو نیروی زمینی و دریایی به ۲۶ شهریور سال ۱۳۶۴ باز می گردد، زمان صدور حکم «آیت‌الله خمینی» برای تشکیل نیروهای سه گانه سپاه. در سال‌های نخست انقلاب، مهم ترین ماموریت سپاه در حوزه هوایی، ارایه خدمات حمل و نقل به مقامات کشوری از طریق فرودگاه مهرآباد بود و در قالب یک یگان هوایی ایفای نقش می‌کرد و در جنگ ایران و عراق، ماموریت خاصی بر عهده نداشت.  به گفته «محسن رضایی»؛ فرمانده وقت سپاه، مسئولان این نهاد «قریب دوسال»، «در زمینه تشکیل نیروهای دریایی و هوایی» طرح‌های زیادی تهیه کرده بودند و در نهایت با موافقت و پیشنهاد شورای عالی سپاه، فرمان تشکیل «نیروی هوایی سپاه»، از سوی آیت‌الله خمینی صادر می‌شود. فرمانی که مخالفانی در ارتش و سطوح بالای سیاسی داشته ولی به محض صدور فرمان، فرماندهان سپاه به سرعت و با راه‌اندازی آموزشگاه‌های موشکی زمین به زمین، توپخانه ضدهوایی، خلبانی و خلبانی هلیکوپتری، این نیرو را توسعه داده و نهادینه کردند.

«سازمان رزم نیروی هوایی سپاه» نیز با به کارگیری چند هواپیمای تکانو در سال ۱۳۶۸ شکل گرفت. در دوران پس از جنگ، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های نیروی هوایی سپاه، ایجاد پایگاه‌های موشکی در شهرهای مختلف ایران بود که به توسعه دامنه نفوذ نظامی این نیرو کمک موثری کرد. دومین مرحله مهم توسعه نیروی هوایی سپاه در سال ۱۳۸۸ بود که با افزوده‌ شدن بخش فضایی به آن، نیروی هوافضای سپاه تشکیل شد. سومین مرحله تغییرات به اسفند سال ۱۳۹۴ باز می‌گردد که با تشکیل نیروی هوانیروز در نیروی زمینی سپاه، بخش عمده یگان بالگردهای نیروی هوایی سپاه به نیروی زمینی تحویل داده شد. در سال های اخیر با تقویت توان موشکی ایران بر اهمیت نیروی هوافضای سپاه افزوده شده است. فرماندهان سپاه مدعی هستند که از نظر توان موشکی، در خاورمیانه در رتبه اول و در سطح جهان در رتبه هفتم هستند.

• فرمانده نیروی هوافضا: فرمانده نیروی هوافضا سپاه به پیشنهاد فرمانده کل سپاه و توسط رهبر جمهوری اسلامی در مقام فرمانده کل قوا منصوب می‌شود. اسامی فرماندهان نیروی هوایی سپاه از بدو تشکیل تاکنون عبارتند از : «موسی رفان»، تا اردیبهشت ۱۳۶۹، «حسین دهقان» اردیبهشت ۱۳۶۹ تا دی ۱۳۷۰، «محمدحسین جلالی»، دی ۱۳۷۰ تا آبان ۱۳۷۶، «محمدباقر قالیباف»، آبان ۱۳۷۶تا تیر ۱۳۷۹، «احمد کاظمی»، تیر ۱۳۷۹تا شهریور ۱۳۸۴، «علیرضا زاهدی»، شهریور ۱۳۸۴تا بهمن ۱۳۸۴، «حسین سلامی»، بهمن ۱۳۸۴تا مهر ۱۳۸۸، «امیرعلی حاجی‌زاده»، مهر ۱۳۸۸تاکنون.
• ساختار نیروی هوافضا: نیروی هوافضای سپاه توسط ستاد فرماندهی مستقر در منطقه چیتگر تهران اداره می‌شود. در زیرمجموعه نظامی این نیرو، چهار بخش موشکی، پدافند هوایی، هواپیمایی و بالگردی و هواپیماهای بدون سرنشین فعال هستند. در زیرمجموعه فرمانده نیروی هوایی، جانشین فرمانده نیرو حضور دارد که توسط فرمانده سپاه منصوب می شود. معاونت هماهنگ‌کننده، معاونت عملیات، معاونت فرهنگی و معاونت روابط عمومی و تبلیغات از دیگر زیرمجموعه‌های فرمانده نیروی هوافضای سپاه محسوب می‌شوند.
• نماینده ولی فقیه در نیروی هوافضای سپاه : نماینده ولی فقیه در نیروی هوافضای سپاه توسط نماینده ولی فقیه در سپاه منصوب می‌شود. این نمایندگی علاوه بر تشکیلات داخلی، مسئولیت نصب و اداره معاونت روابط عمومی و تبلیغات نیروی هوایی سپاه را نیز بر عهده دارد.
• فرماندهی عملیات هوایی: فرماندهی عملیات هوایی یک مرکز پشتیبانی است که ماموریت‌های پروازی پشتیبانی را برای سایر نیروهای سپاه انجام می‌دهد. این مرکز شامل سه بخش پروازهای پشتیبانی، ترابری و رزمی و یک بخش بالگردی است. یکی از ماموریت‌های این مرکز، انجام‌های فعالیت‌های امدادی هوایی در هنگام بروز بحران و حوادث غیرمترقبه، اطفا حریق و ... است.
• سامانه‌های موشکی: سامانه موشکی زمین به زمین ایران به طور انحصاری در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرار دارد. این نیرو همچنین دو سامانه موشکی سام ۶ و اچ کیو ۲ را در اختیار دارد. مدیریت این سامانه‌ها که در ساختار پدافندی نیروی هوافضای سپاه قرار دارند، در هماهنگی با «قرارگاه هوایی خاتم‌الانبیا» ارتش انجام می‌شود.
• شهرهای موشکی: در طول سال‌های گذشته همچنین سه شهر موشکی متعلق به این نیرو رونمایی شد. فرماندهان سپاه اعلام کرده اند که ایران شهرهای موشکی بیشتری دارد. به گفته مقام‌های سپاه، این پایگاه‌های موشکی که شامل «موشک در بردهای مختلف» در عمق ۵۰۰ متری زمین و زیر کوه‌های بلند ساخته شده‌اند و «در همه پایگاه‌های بر روی پرتابگر سوار، آماده پرتاب و دست‌ها بر روی ماشه است.» مقام‌های سپاه همچنین از وجود ۱۴دپوی زیرزمینی در عمق ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر برای نگهداری از سیستم‌های موشکی ایران خبر داده‌اند که مشخص نیست چند دپو در اختیار نیروی هوافضای سپاه پاسداران است.